Powrót

10 min czytania 26 października 2022

Praca na czarno to praca bez podpisania umowy, która może mieć negatywne konsekwencje zarówno dla pracownika jak i pracodawcy. Gdzie zgłosić pracę na czarno? Jakie są konsekwencje nielegalnej pracy?

Praca na czarno

Praca na czarno jest zdefiniowana w ustawie z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Krótko mówiąc to nielegalne zatrudnienie. Wykonywanie tej pracy jest karalne. Konsekwencje ponosi zarówno pracodawca, jak i pracownik. Na podstawie przepisów prawa, praca na czarno to:

• praca bez umowy (umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej)
• brak ubezpieczenia społecznego na pracownika
• podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo rozpoczęcie działalności gospodarczej przez bezrobotnego bez informowania o tym urzędu pracy
• wykonywanie pracy przez cudzoziemca bez odpowiedniego zezwolenia (o ile nie został on zwolniony z jego posiadania na podstawie innych przepisów).

Niestety, mimo kar jakie grożą za wykonywanie pracy na czarno, zjawisko to jest dalej praktykowane. Osoby chętnie podejmują takie zatrudnienie, ponieważ pracodawca oferuje im wyższe wynagrodzenie. Pracują oni także dłużej niż osoby na etatach. Nie mają żadnych praw, a jedynie obowiązki. Otrzymują za nie wynagrodzenie. Jednak nie mogą liczyć na żadne świadczenia. Brak jest gwarancji i prawnego zabezpieczenia, że to wynagrodzenie otrzyma. Warto podkreślić, że taki pracownik nie jest także ubezpieczony, ponieważ oficjalnie nie pracuje. Praca na czarno jest niestety opłacalna dla pracodawców. Obniża to koszty zatrudnienia. Pracownik czerpie tylko i wyłącznie korzyści finansowe. Jego dochód nie jest ani opodatkowany, ani oskładkowany. 

Warto wiedzieć, że praca na czarno to praca nielegalna! Kara za takie zatrudnianie jest bardzo dotkliwa. 

Praca na czarno – konsekwencje

Praca na czarno jest w Polsce nielegalna i zabroniona. Niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji. Od 1 stycznia 2022r. na pracodawcę są nakładane jeszcze większe kary niż były dotychczas. Zgodnie z Polskim Ładem, kary za wykonywanie prac na czarno będą jeszcze bardziej dotkliwe. Państwowa Inspekcja Pracy stosuje obecnie bardziej wnikliwe kontrole legalności zatrudnienia, czy prawidłowości zawartych umów. 

Praca na czarno po prostu się nie opłaca.

• brak gwarancji pracy (czyli ryzyko zwolnienia z pracy z dnia na dzień)
• brak pewności otrzymania wynagrodzenia za pracę
• brak zabezpieczenia socjalnego
• brak możliwości skorzystania z urlopu 
• brak płatnego urlopu wypoczynkowego
• pominięcie całego okresu zatrudnienia na czarno przy obliczaniu stażu pracy
• ryzyko kary finansowej od 500 do 5000 zł 
• problemy z uzyskaniem odszkodowania za wypadek przy pracy

Zanim osoba zdecyduje się na nielegalne zatrudnienie, warto pamiętać, że jest to nieuczciwa i niebezpieczna praktyka. Niesie szereg negatywnych konsekwencji nie tylko dla samego pracodawcy, ale przede wszystkim dla pracownika. 

Konsekwencje dla pracownika

Pracodawcom nie opłaca się zatrudniać pracowników nielegalnie. Konsekwencje dla pracownika są z tego tytułu różne. Jednym z najważniejszych minusów jest brak pewności pracy. Pracując bez żadnej umowy pracownik oraz jego pracodawca nie są w żaden sposób ze sobą powiązani. Dlatego też w każdej chwili pracownik może zostać pozbawiony swojego stanowiska lub też pracodawca może zmienić mu warunki pracy. Ponadto praca na czarno powoduje, że nie ma on żadnych gwarancji co do wysokości wynagrodzenia, które będzie otrzymywał. Może się ono bowiem zmieniać w każdej chwili, a czasem bywa tak, że pracownicy są nielegalnie wykorzystywani i nie otrzymują wynagrodzenia w ogóle. Konsekwencje dla pracownika mogą być także karno-prawne. 

Należy pamiętać, że praca na czarno jest bardzo niepewna. Pracodawca może zwolnić pracownika z dnia na dzień. Kolejny problem dotyczy terminowości. Mimo wykonania swoich obowiązków, może on nie otrzymać swojego wynagrodzenia. Nielegalnie zatrudniona osoba ma ograniczone możliwości egzekwowania swojej wypłaty. Formalnie nie ma żadnego powiązania ze swoim pracodawcą, na co wskazuje brak zawartej umowy. 

Kolejną konsekwencją pracy na czarno jest brak bezpieczeństwa pracy. Nielegalne zatrudnienie to brak opłacania składek, oraz ubezpieczenia (emerytalnego, rentowego, chorobowego i zdrowotnego).  Zatrudniony bez umowy nie ma możliwości leczyć się bezpłatnie na NFZ oraz nie ma prawa do świadczeń za wypadek przy pracy.  Warto zaznaczyć, że bardzo często praca na czarno, nie zachowuje zasad wynikających z przepisów prawa w Polsce – w tym m.in. przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto, pracownik nie jest objęty badaniami lekarskimi, czy odpowiednim szkoleniem BHP. Są to aspekty, które zwiększają świadomość potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i życia w miejscu pracy oraz umożliwiają bezpieczną pracę na stanowisku.

Praca na czarno to również brak stabilności zatrudnienia. Nie ma zapewnionej ciągłości zatrudnienia. W związku z tym nigdy nie może być pewny, czy będzie dla niego praca w następnym dniu.  Warunki pracy mogą się ciągle zmieniać, ze względu na brak ich oficjalnie ustalonych podstaw takich jak zakres obowiązków. Pracownik nie posiada również struktury pracy, której pracodawca musi przestrzegać – mówimy tutaj o godzinach pracy, nadgodzinach lub prawie do urlopów. Brak stabilności oznacza, że praca na czarno może podlegać nieustannym zmianom – bez zgody pracownika. Ostatecznie, osoba zatrudniona nigdy nie wie, jak wyglądać będzie jej następny dzień pracy, a nawet czy praca będzie dalej dostępna.

Wszystkie negatywne konsekwencje dla pracownika mają negatywny wpływ na niego. Na jego zdrowie fizyczne i psychiczne. Dlatego szukając pracy należy zachować ostrożność i szukać bezpiecznego pracodawcy, który zapewni nam legalne zatrudnienie. 

Warto zaznaczyć, że jeśli pracownik sam zgłosi proceder nielegalnego zatrudnienia nie poniesie żadnych konsekwencji. To pracodawca poniesie obciążenia podatkowe z tytułu ubezpieczenia społecznego. Kary za to dotkną zatrudnionych, którzy posiadają status bezrobotnego i nie powiadomią Urzędu Pracy o otrzymaniu pracy. Należy to do podstawowych obowiązków każdej osoby bezrobotnej. Ma na to 7 dni. Inaczej grozi mu kara grzywny nie niższa niż 500 zł. Dodatkowo osobę bezrobotną może ukarać także PIP. Instytucja ta może wystąpić z wnioskiem do sądu o ukaranie grzywną od 500 zł do 5 tys. zł. 

Nielegalne zatrudnianie cudzoziemca:

Niewiele osób wie, że jeśli pracodawca zatrudni cudzoziemca nielegalnie to obie strony będą ponosiły tego konsekwencje. Taka sytuacja powoduje:

1. nałożenie kary na cudzoziemca: od 20 zł do 5000zł
2. może być zobowiązany do powrotu, czyli wyjazdu z Polski
3. może otrzymać zakaz ponownego wjazdu na terytorium RP i innych państw obszaru Schengen na okres od 1 roku do 3 lat 

Konsekwencje dla pracodawcy 

Aktualnie na podstawie przepisów, pracodawca decydując się na nielegalne zatrudnianie pracowników zobowiązuje się do poniesienia kary. Przedsiębiorca będzie zobowiązany do zapłaty podatku od wynagrodzenia za nielegalne zatrudnienie. Kara będzie polegała na konieczności doliczenia przez przedsiębiorcę do swojego przychodu równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę (za każdy miesiąc pracy na czarno). 

Ponadto nieuczciwy przedsiębiorca zapłaci w całości wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od wynagrodzeń osób pracujących nielegalnie. Składek tych nie można wliczać do kosztów uzyskania przychodu przez występnego pracodawcę. Należy pamiętać, że oprócz tych kar zostanie on obciążony odpowiedzialnością karną lub za wykroczenia skarbowe. 

Organem, który kontroluje legalność zatrudnienia jest Państwowa Inspekcja Pracy. Jeśli wykryje ona nieprawidłowości zawiadamia o tym fakcie ZUS i Urząd Kontroli Skarbowej. Wiąże się to z nałożeniem kary pieniężnej. W konsekwencji nieuczciwy pracodawca zapłaci 2000 zł za niesporządzenie pisemnej umowy i 5000 zł za powtórzenie owego wykroczenia. Sąd Pracy z kolei ma prawo nałożyć na niego dodatkową karę w wysokości od 1000 do 5000 zł oraz do 3000 do 5000 zł za niewykazanie danych do naliczenia składek na Fundusz Pracy. Natomiast ZUS może ukarać go kwotą 5000 zł za nieopłacanie składek, a urząd skarbowy obciążyć go karą 720 stawek dziennych lub pozbawieniem wolności do lat 3 (jeśli uzna się go za winnego przestępstwa skarbowego). 

Podsumowując, kary dla pracodawców, którzy nielegalnie zatrudniają pracowników wynoszą:

• za pracę bez umowy pisemnej lub sporządzenie umowy cywilnoprawnej, podczas gdy należało sporządzić umowę o pracę — kara grzywny w wysokości od 1000 zł do nawet 30 000 zł
• za nie płacenie składek na ubezpieczenie społeczne pracownika — kara w wysokości do 5000 zł albo ograniczenia lub pozbawienia wolności do 2 lat (jeśli naruszenie praw pracownika zostanie uznane za złośliwe lub uporczywe)
• jeżeli pracodawca zostanie uznany winnym przestępstwa skarbowego — grzywna w wysokości do 720 stawek dziennych i/lub ograniczenie albo pozbawienie wolności do 3 lat.

Praca na czarno – jak udowodnić

Jeśli pracodawca zatrudnił kogoś nielegalnie, niezwłocznie należy do zgłosić. Ważne są również dowody w tej sprawie. Mogą nimi być zeznania świadków, wszelkie wiadomości SMS, czy zdjęcia. Nikt nie powinien bać się podejmować takich działań. Jeśli ktoś godzi się na pracę niezarejestrowaną powinien być świadomy swoich czynów. Szkodzi sam sobie. Generalnie takie działanie jest zupełnie nieopłacalne. Jeśli pracodawca decyduje się na takie zatrudnianie, pracownik ma prawo wnieść pozew do sądu.

Analogicznie, sytuacja wygląda w przypadku zatrudnienia obcokrajowców. Wykroczenia, jakie wiążą się z ich nielegalnym zatrudnianiem to między innymi:

• cudzoziemiec pracujący nielegalnie
• przedsiębiorca powierza nielegalne wykonywanie pracy obcokrajowcom
• pracodawca przez oszustwo doprowadza cudzoziemca do wykonywania pracy nielegalnej
• pracodawca nie powiadamia wojewody na piśmie o powierzeniu cudzoziemcowi wykonywania pracy
• powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi kierowane jest przez podmiot, który nie jest agencją zatrudnienia.
• pracodawca nie zawiadamia starosty o tym, że cudzoziemiec z zezwoleniem na pracę sezonową zaczął wykonywać inną pracę, która wymaga nowego zezwolenia.
• pracodawca bagatelizuje obowiązek zakwaterowania cudzoziemca, który przebywa na terytorium Polski w celu świadczenia pracy sezonowej
• pracodawca nie zawiadamia Powiatowego Urzędu Pracy o podjęciu lub niepodjęciu pracy przez cudzoziemca
• pracodawca nie zawiera z cudzoziemcem (który został zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę) umowy

Gdzie zgłosić pracę na czarno

Pracownik, który nie chce być nielegalnie zatrudniony może złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy. Może to zrobić:

• telefoniczne
• mailowo
• przez elektroniczny formularz.

Pracę na czarno najczęściej wykrywają inspektorzy pracy w momencie kontroli. W takich przypadkach muszą przekazać sprawę do Urzędu Kontroli Skarbowej, który sprawdzi, czy doszło do naruszenia przepisów o podatku dochodowym.

Jeżeli natomiast to postępowanie inspektora pracy budzi Twoje zastrzeżenia (bo np. chciałeś zgłosić pracę na czarno anonimowo, a on podał pracodawcy Twoje dane), możesz złożyć skargę do okręgowego inspektora pracy właściwego dla siedziby firmy.

Jak sprawdzić czy jesteś ubezpieczony?

Jak sprawdzić czy masz ubezpieczenie w ZUS-ie? Każda zatrudniona osoba ma prawo pójść do lekarza w przychodni, który ma podpisaną umowę z NFZ. By uzyskać informację o tym, czy jesteśmy ubezpieczeni należy podać swój numer PESEL. Jeżeli na monitorze dana osoba wyświetli się na kolor zielony, oznacza to, że jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym. Kolor czerwony oznacza brak zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego i nieodprowadzaniu składek.

W przypadku gdy potwierdzi się informacja o braku posiadania ubezpieczenia zdrowotnego, należy jak najszybciej zweryfikować, z czego taki stan wynika – zazwyczaj jest to kwestia błędów po stronie płatnika składek bądź niekompletnej dokumentacji.

Jak sprawdzić ubezpieczenie online?

Każdy, kto ukończył 13 lat może założyć sobie konto na ZUS PUE. Jest to Platforma Usług Elektronicznych, czyli system internetowy dzięki któremu mamy dostęp do usług świadczonych przez ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych) w wersji online.

Po zalogowaniu się na stronę internetową można sprawdzić, czy nasz pracodawca nas ubezpieczył. Można tam także znaleźć informację odnośnie przynależności do NFZ oraz danych o członkach rodziny zgłoszonych do ubezpieczenia.

Forma online pozwala daje możliwość zweryfikować nasz status z wykorzystaniem konta online w ZIP, czyli Zintegrowanym Informatorze Pacjenta.

ZIP jest to platforma bezpłatna. Dostęp do niej można uzyskać po złożeniu wniosku online i otrzymaniu danych dostępowych. Można to zrobić w Wojewódzkim Oddziale NFZ, lub na stronie zip.nfz.gov.pl.

Ponadto ubezpieczenie można sprawdzić także za pomocą platformy eWUŚ (Elektroniczna Weryfikacja Uprawnień Świadczeniobiorców). Jest to system umożliwiający potwierdzenie prawa pacjenta do świadczeń oferowanych w ramach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Dostęp do tej platformy zyska osoba, który przy rejestracji poda swój numer PESEL i potwierdzi tożsamość jednym z wymienionych dokumentów:

• dowodem osobistym;
• paszportem albo prawem jazdy;
• w przypadku dzieci objętych obowiązkiem szkolnym (do 18 lat) – aktualną legitymacją szkolną.

Jak widać jest wiele możliwości za pomocą których możemy sprawdzić, czy nasz pracodawca nas ubezpieczenia. Wszystkie możliwości cały czas się poszerzają. Wynika to z intensywnego rozwoju nowoczesnych technologii i cyfryzacji urzędów.

Udostępnij artykuł

Tagi