Powrót
10 min czytania 29 czerwca 2023

Urlop wypoczynkowy — komu przysługuje i co trzeba wiedzieć?

Urlop wypoczynkowy przysługuje każdemu pracownikowi, który jest zatrudniony na umowie o pracę. Prawo do niego reguluje Kodeks pracy. Jakie są rodzaje urlopów wypoczynkowych? Jaki jest wymiar urlopu wypoczynkowego? Jak obliczać wymiar urlopu wypoczynkowego?

urlop wypoczynkowy

SPIS TREŚCI:

Urlop wypoczynkowy — zasady udzielania

Zgodnie z art. 152 Kodeksu pracy prawo do urlopu wypoczynkowego (płatnego, corocznego, nieprzerywalnego) otrzymuje pracownik, który zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę.

Gdy pracownik zaczyna swoją pierwszą pracę, w roku kalendarzowym rozpoczęcia pracy zyskuje prawo do urlopu wypoczynkowego. Przez każdy kolejny miesiąc pracy nabywa on 1/12 pełnego wymiaru urlopu, który przysługuje mu po przepracowaniu roku. Kolejne prawa do urlopów pracownik zdobywa w każdym następnym roku kalendarzowym.

Jaki jest wymiar urlopu wypoczynkowego?

Wymiar urlopu wypoczynkowego zależy od stażu pracy pracownika. Jak obliczać wymiar urlopu? Pracownik może wykorzystać urlop wypoczynkowy w wymiarze:

  • 20 dni na rok kalendarzowy — dla pracownika ze stażem poniżej 10 lat
  • 26 dni na rok kalendarzowy — dla pracownika ze stażem powyżej 10 lat

Należy pamiętać, że do stażu pracy wlicza się również edukacja. Do okresu pracy wlicza się:

  • zasadnicza szkoła zawodowa — do stażu pracy wliczasz nie więcej niż 3 lata
  • średnia szkoła zawodowa — do stażu pracy wliczasz nie więcej niż 5 lat
  • średnia szkoła zawodowa dla absolwentów zasadniczych – 5 lat
  • średnia szkoła ogólnokształcąca – 4 lata
  • szkoła policealna – 6 lat
  • szkoła wyższa – 8 lat

Poza stażem pracy do okresu, od którego zależy wymiar urlopu wliczamy także inne okresy – okresy zaliczane do uprawnień pracowniczych. Będzie to również okres, w którym pracownik uzyskał odszkodowanie w przypadku skrócenia przez pracodawcę okresu wypowiedzenia.

Kiedy trzeba wykorzystać urlop wypoczynkowy?

Urlop wypoczynkowy powinien być wykorzystany w całości w danym roku kalendarzowym, w którym pracownik go nabywa. Jeśli tego nie zrobi, zaległy urlop wypoczynkowy przechodzi na następny rok i jest do wykorzystania do 30 września.

Udzielić pracownikowi urlopu można najpóźniej do dnia 30 września. Oznacza to, że pierwszy dzień urlopu może przypadać na ten konkretnie dzień.

Przykład: Pan Tomasz ma 2 dni zaległego urlopu za 2022 rok. Na wniosek pracownika urlop może być wykorzystany w dniach 30 września – 1 października 2023 r.

Urlop wypoczynkowy a niepełny wymiar czasu pracy

Wymiar urlopu pracownika, który pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, ustalany jest proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełny dzień urlopu zaokrągla się zawsze w górę do pełnego dnia.

Przykład: Panu Tomaszowi gdyby pracował na pełny etat, przysługiwałoby 20 dni urlopu wypoczynkowego. Pan Tomasz pracuje jednak na 3/4 etatu. W takim przypadku przysługuje mu do wykorzystania 15 dni urlopu wypoczynkowego.

Czytaj też: Zwolnienie lekarskie, czyli L4 – co musisz wiedzieć?

urlop wypoczynkowy

Niewykorzystanie urlopu wypoczynkowego

Urlop wypoczynkowy jest prawem, a nie obowiązkiem. To oznacza, że udziela się go na wniosek pracownika. W przypadku, gdy pracownik ma umowę o pracę z wypowiedzeniem, niezależnie od tego, czy to pracownik, czy pracodawca podjął decyzję o wypowiedzeniu, istnieje możliwość zobowiązania pracownika do wykorzystania przysługującego mu urlopu wypoczynkowego w trakcie okresu wypowiedzenia.

Jeśli pracownik ma większy wymiar urlopu niż liczba dni wypowiedzenia, pracodawca będzie musiał wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane dni urlopu wypoczynkowego.

Jeżeli pracodawca nie udzielił pracownikowi urlopu wypoczynkowego za dany rok do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego, pracownik nie ma prawa rozpocząć tego urlopu bez zgody pracodawcy.

Ekwiwalent za zaległy urlop wypoczynkowy — zasady

Jeśli część urlopu lub cały urlop wypoczynkowy nie został wykorzystany, pracodawca ma obowiązek wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop. Przełożony wypłaca go w momencie rozwiązania umowy o pracę. Nie może go rozliczyć jeśli pracownik pozostaje w stosunku pracy.

Bardzo ważne! Pracodawca nie może zaoferować wypłaty ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację pracownika z urlopu. Tego rodzaju praktyki są niezgodne z przepisami prawa pracy i naruszają prawa pracownicze.

Artykuł 171.3 Kodeksu pracy odnosi się do sytuacji, w której pracodawca i pracownik decydują się na wykorzystanie niewykorzystanego urlopu w kolejnym zatrudnieniu. Zgodnie z tym artykułem, pracodawca nie jest zobowiązany do wypłaty ekwiwalentu pieniężnego pod warunkiem, że nowe zatrudnienie odbywa się u tego samego pracodawcy i zostaje podpisana nowa umowa bezpośrednio po rozwiązaniu poprzedniej umowy.

Ekwiwalent za zaległy urlop wypoczynkowy — jak obliczyć?

Wysokość ekwiwalentu za zaległy urlop wypoczynkowy zależy od współczynnika ustalanego na każdy rok oddzielnie. W 2023 roku współczynnik wynosi: 20,83. Aby obliczyć kwotę ekwiwalentu, należy uwzględnić w nim podstawę wymiaru urlopu oraz przeciętne wynagrodzenie.

W przypadku ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, podstawę do obliczenia uwzględnia się na podstawie miesiąca, w którym pracownik nabył prawo do tego ekwiwalentu. Jeżeli stosunek pracy zakończył się w trakcie miesiąca, to podstawą jest pełne miesięczne wynagrodzenie, a nie proporcjonalna część wynagrodzenia za okres zatrudnienia. Natomiast zmienne składniki wynagrodzenia, takie jak premie czy prowizje, są brane pod uwagę jedynie za okresy nieprzekraczające jeden miesiąc, wypłacone w ciągu ostatnich trzech miesięcy przed miesiącem, w którym pracownik nabył prawo do ekwiwalentu. Następnie, oblicza się średnią wartość tych składników z uwzględnieniem tego okresu.

W przypadku wypłaty za okresy dłuższe niż jeden miesiąc uwzględnia się średnią wartość z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych przed miesiącem, w którym pracownik nabył prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop.

Aby obliczyć ekwiwalent za każdą niewykorzystaną godzinę urlopu, należy podstawę wymiaru ekwiwalentu podzielić przez wskaźnik ekwiwalentu, a następnie przez dobową normę czasu pracy pracownika, która zazwyczaj wynosi 8 godzin.

Otrzymany wynik należy pomnożyć przez liczbę godzin niewykorzystanego urlopu, aby obliczyć kwotę ekwiwalentu.

Odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego

Pracodawca ma prawo odwołać pracownika z urlopu wypoczynkowego tylko w określonych sytuacjach. Muszą być to okoliczności, które nie mogły być przewidziane w momencie rozpoczęcia przez pracownika urlopu. Pracodawca może go ściągnąć, tylko w przypadku, jeśli jego obecność jest niezbędna. W takiej sytuacji musi pokryć wszystkie koszty związane z jego bezpośrednim odwołaniem. Koszta muszą być potwierdzone odpowiednimi dowodami. Można doliczyć do nich również straty poniesione przez rodzinę, która również nie mogła kontynuować wypoczynku.

Jest to polecenie służbowe, a więc pracownik powinien się zgodzić na decyzję pracodawcy, nawet jeśli się z nią nie zgadza.

Czytaj też: Kalkulator wynagrodzeń 2023

urlop wypoczynkowy

Dodatkowe urlopy wypoczynkowe

Dodatkowe urlopy pracownicze to specjalne formy urlopu, które pracownik może otrzymać obok standardowego urlopu wypoczynkowego. Są to dodatkowe dni wolne, które są udzielane pracownikom z różnych powodów i mają na celu zapewnienie im dodatkowego czasu na odpoczynek, realizację określonych celów czy załatwianie ważnych spraw osobistych. Kto ma prawo do dodatkowego urlopy wypoczynkowego?

  • Osoby niepełnosprawne

Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu osobom niepełnosprawnym w większym wymiarze czasu. Osoby niepełnosprawne mają prawo do dodatkowych 10 dni wolnych. Muszą posiadać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Po upływie roku od stwierdzenia niepełnosprawności, pracownik otrzymuje pierwszy dodatkowy urlop wypoczynkowy. Bez względu na to, czy prawo do tego urlopu przysługuje mu na koniec roku kalendarzowego, pracownik nabywa pełne 10 dni urlopu wypoczynkowego. Nie ma konieczności proporcjonalnego obliczania liczby dni. Jeśli pracownik nie wykorzysta całego dodatkowego urlopu, pozostałe dni przenoszone są na kolejny rok jako urlop zaległy. Urlop ten należy wykorzystać do końca września.

Prawo nie obowiązuje dla osób, których wymiar urlopu wynosi więcej niż podstawa (26 dni) oraz osobom, które mają prawo do większego urlopu na podstawie innych przepisów.

  • Pracownicy socjalni

Według przepisów Kodeksu pracy dodatkowy urlop wypoczynkowy przysługuje również pracownikom socjalnym (ośrodek pomocy społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie). Jest to dodatkowe 10 dni do wykorzystania. Prawo to nabywa się po przepracowaniu minimum 3 lat na danym stanowisku. W zatrudnieniu musi zostać zachowana ciągłość, a to oznacza, że nie można mieć przerw. Dodatkowego urlopu udziela się raz na 2 lata.

  • Sędziowie i prokuratorzy

Dodatkowy urlop wypoczynkowy przysługuje również osobom na stanowisku sędziego i prokuratora. Wymiar urlopu zależy od stażu pracy. Pracownicy nabywają co roku prawo do: 6 dni roboczych (po przepracowaniu min. 10 lat) lub 12 dni roboczych (po przepracowaniu więcej niż 10 lat).

Wszystkie okresy zatrudnienia w sądzie wliczają się do okresu pracy. Są to stanowiska: asesor, prokurator, radca prawny, adwokat, sędzia.

  • Nauczyciele

Osobie zatrudnionej w szkole przysługuje dodatkowy urlop na czas ferii letnich i zimowych. W trakcie ferii, nauczyciel może być zobowiązany do różnych czynności związanych z organizacją roku szkolnego, takich jak egzaminy, prace związane z zakończeniem lub rozpoczęciem roku, opracowywanie programów szkolnych oraz udział w doskonaleniu zawodowym. Całkowity czas poświęcony na te czynności nie może przekroczyć 7 dni.

Jeśli w szkole nie ma zaplanowanych ferii, nauczyciel ma prawo do 35 dni urlopu wypoczynkowego, zgodnie z ustalonym planem urlopów.

Podczas urlopu wypoczynkowego, nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie, tak jakby w tym czasie nadal pracował.

  • Kontrolerzy Najwyższej Izby Kontroli

Osoba na stanowisku kontrolera ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Takiemu pracownikowi przysługuje dodatkowych 6 dni, jeśli jego staż pracy wynosi minimum 10 lat. Po przepracowaniu 20 lat, wymiar dodatkowego urlopu zwiększa się do 12 dni roboczych.

  • Radcy prawni

Osoba, która jest w trakcie aplikacji na radcę prawnego ma prawo skorzystać z dodatkowych 30 dni kalendarzowych, które powinien wykorzystać w celu edukacji do egzaminu radcowskiego. Za czas tego urlopu dodatkowego przysługuje mu 80% wynagrodzenia.

urlop wypoczynkowy 4

Pracownik młodociany a urlop

Pracownikowi młodocianemu również przysługuje urlop wypoczynkowy. Jest to osoba, która ukończyła 16 lat, ale nie skończyła jeszcze 18 lat. Podstawą wymiaru urlopu wypoczynkowego jest 26 dni. W pierwszym roku pracy osoby młodocianej oraz w roku, w którym osoba ta kończy 18 lat, wymiar urlopu wygląda inaczej.

W pierwszym roku pracy młodociany pracownik nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego w dwóch etapach. Po przepracowaniu pierwszych 6 miesięcy przysługuje mu 12 dni urlopu, a po kolejnych 6 miesiącach pracy – 26 dni.

W roku, w którym pracownik młodociany kończy 18 lat, wymiar urlopu zmniejsza się do 20 dni. Dotyczy to zarówno pierwszego roku pracy, jak i kolejnych lat, jeśli pracownik uzyskał prawo do urlopu przed ukończeniem 18 lat.

Pracodawca powinien również udzielić młodocianemu pracownikowi urlopu w okresie ferii szkolnych. Jeśli pracownik nie nabył jeszcze prawa do urlopu, na wniosek pracownika młodocianego pracodawca może udzielić mu urlopu zaliczkowego na czas ferii.

W okresie ferii szkolnych pracodawca jest również zobowiązany do udzielenia urlopu bezpłatnego na wniosek pracownika młodocianego. Maksymalny okres urlopu bezpłatnego, wliczając w to urlop wypoczynkowy, wynosi 2 miesiące. Pracodawca może udzielić dłuższego urlopu, ale nie jest to obowiązkowe. Warto zauważyć, że czas urlopu bezpłatnego młodocianego pracownika jest uwzględniany jako okres pracy, który ma wpływ na jego prawa pracownicze.

Jeśli nie ma szczegółowych przepisów dotyczących urlopów wypoczynkowych dla młodocianych pracowników, stosuje się ogólne przepisy Kodeksu pracy dotyczące urlopów. Zgodnie z artykułem 205 § 5 Kodeksu pracy, pracownik młodociany ma również prawo do urlopu na żądanie w wymiarze 4 dni w roku kalendarzowym.

Sprawdź też:

Urlop na żądanie, Urlop rodzicielski, Urlop opiekuńczy, Urlop bezpłatny, Urlop ojcowski, Urlop macierzyński

Tagi

ekwiwalent za urlop kodeks pracy urlop urlop wypoczynkowy zaległy urlop